III. Von besonderen Wismarischen Statuten oder Civiloquilis.

Als etwas besonderes hat man hiernächst zu merken das Vorhandensein gewisser Wismarischer Statuten, oder wie sonst genannt werden, gewisser Civiloquia oder Bürgersprachen, welche man in alten Zeiten anfänglich täglich, nachgehende jährlich um Himmelfahrt auf dem hiesigen Rathhause den Bürgern vorgelesen und wie die Umstände es erfordert haben, verändert, indem man bald etwas hinzugethan, bald wieder etwas hiuweggelassen hatte. Diese Statuten haben außer Zweifel bald einen Anfang genommen, nachdem, wie kurz vorher gesagt, Heinrich 1266 den Wismarischen das jus condendorum statutorum mitgetheilt hatte; die ältesten von diesen, welche man bisher gefunden, sind vom Jahre 1344 und in lateinischer Sprache verfaßt, die neueren aber, die man gesehen, von 1610 und in deutscher Sprache geschrieben. Es ist auch eine alte Bürgersprache bis jetzt noch vorhanden, und eine Consule in plattdeutscher Sprache, welche aus 91 §§. besteht. Damit man deutlicher erkennen möge, wie diese Statuten in älteren Zeiten beschaffen gewesen, so will man die v. J. 1344 zur Probe mittheilen; sie lauten:

Ista sunt civiloquia que cottidie communiter intimantur. Primo a Deo et Domino nostro bonam habetis civitatem qualiter eam custodire debetis sepius vobis intimatur videlicet.


1. quod unusquisque personaliter vigilet equitando et eundo ubi ad vigilandum ponitur vel talem pro se mittat, pro quo velit respondere sup pena III, marcarum argenti.
2. quod unusquisque arma sua parata habeat et nemini extra civitatem concedat, sed si fama surrexerit, unusquisque cum armis currat ad valuam sibi deputatam.
3. quod unusquisque videat quem hospitet, quod talis sit, pro quo ipse respondere velit et quod premoniat hospites suos, quod arma sua in hospitio dimittant, quod si facere noluerint, sed arma portaverint, hospes potest licite equos hospitum extra domum suam pellere. Quod si civis noster non fecerit et hospes arma portauerit ciuis III marcis argenti emendabit.
4. Quod omnes accurant ad locum ubi clamatur et si aliquis pro maleficio efficitur profugus et si non vult teneri, et in fuga vulneratur vel interficitur, ille qui hoc facit, fine alia Versatinghe nullam penam pro eo patietur, et si aliquis adest, qui potest, et talem profugurn non impedit, ciuitati X. marcis emendabit, et eo minor debet reputari.
5. Quod nullus longas reysas velificet vel ambulet nisi cum consilio Dorninorum consulum, quia ipsi sciunt, quod alii nesciunt, sub pena X. marcarum argenti.
6. Quod unusquisque videat cui accommodet bona sua quia Domini volunt esse potentes securitatis sue.
7. Quod Bispracen sint libertates civitatis.
8. Quod videant ubi ponatignicationes suas, ne sibi et suis vicinis deinde dampna fiant, sub pena III. marcarum argenti.
9. Quod unusquisque faciat equare mensuras suas et pondera sua fine turnore et fine excessu.
10. Quod velint omnia antiqua statuta et arbitria prius prenunciata feruare.

Dieses Kapitel ist Teil des Buches Kurze Beschreibung der Stadt und Herrschaft Wismar